Crkva Svetog Save Srpskog

(Bez pisanog odobrenja autora tekstova nije dozvoljeno preuzimanje sadržaja portala www.hilandar.info u komercijalne svrhe. Za detalje sadržaja i upite pišite na email: njonic@yahoo.com. Zakon o autorskom i srodnim pravima 2009,2011,2012.)// dec.2013

Crkva Svetog Save srpskog, posle požara iz 2004.god.

Ova hilandarska crkva se nalazi na zapadnoj strani manastirskih zidina. Sagrađena je 1776 god. u vreme igumana Teodosija zajedno sa okolnim kelijama posle požara u kojem je izgoreo konak 1639/1640 i 2004.godine. 1779.godine je obnovljena, a ktitori su bila tri brata: hadži Toma, Teodor i hadži Nikola iz Vidina i čorbadži Gero sa svojim sinom Dobre iz Koprivštice u Bugarskoj.

Crkva Sv. Save Srpskog nalazi se iznad hrama sv. Dimitrija, sa kojim je podignuta istovremeno. Njihove osnove su bliske, ali se ne podudaraju. Mali hram Sv. Save je pravougaona izdužena prostorija i sastoji se od oltarskog prostora, naosa i zapadnog traveja. U istočnom zidu oltarskog prostora su usečene tri niše, od kojih srednja služi kao apsida. Naos natkriva kube, iznutra okruglo, spolja osmostrano, koje naleže na lukove, a ovi na četiri pilastra.

---

Srazmerno velikiprostor ispred naosa može se shvatiti kao priprata. Hram ima tri traveja. Nad srednjim travejem jekupola sa pandatifima, na kvadratnoj osnovi, iznutra kružnog, a spolja osmostranog tambura. Istočni travej, namenjen oltarskom prostoru, ima tri polukružne niše u istočnom zidu.Srednja je većeg poluprečnika. Zidovi i pokrivač zapadnog pretprostora-narteksa, bondručne su konstrukcije. Istočni zid je, po zidanju u kamenu i opeci, u tradiciji poslevizantijske arhitekture. Oblikom se ističe kupola, zidana u opeci, sa kolonetama na uglovima i ukrasnim lukovima. Sagrađena je u najboljoj tradiciji vizantijske arhitekture. Prema sačuvanom natpisu crkva Svetog Save je izgrađena 1774.godine i na mermernoj ploči iznad vrata paraklisa Svetog Save navode se imena ličnosti iz Vidina i Koprivštice ko ktitora. 

Unutrašnje mere paraklisa Svetog Save: dužina 8,47 metara, širina 4,30 metara.

---

ikonostas paraklisa Svetog Save

kupola,  Bogorodica  sa  Hristom

Ikonografski program fresaka u crkvici je izuzetno zanimljiv. U najnižoj zoni nalazi se veliki broj južnoslovenskih svetitelja, posebno srpskih, označeni kao arhiepiskopi Sava Srpski, Sava II, Jefrem, Arsenije, Nikodim, Metodije, Kliment, Teofilakt, episkop Maksim, vladari: kraljevi Vladislav, Stefan Dečanski, Stefan Rapavi, Milutin, carevi Stefan Prvovenčani, Uroš i David, knez Lazar, kao i Simeon Srpski, Jovan Vladimir, Jovan Rilski, Georgije Novi. Život Sv. Save Srpskog, patrona hrama, naslikan je na južnom i severnom zidu naosa u šest scena, od kojih prve tri opisuju njegov odlazak u Svetu Goru. Pored Velikih praznika, u crkvici su prikazane i Hristove parabole: Dobri pastir, Pet mudrih i pet ludih devica, Dobri sejač i Priča o širokom i uskom putu.

U kupoli je predstavljena božanstvena liturgija sa anđelimačinodejstvuju Sveta Trojica - Bog Otac, Bog Sin i Bog Sveti Duh, kao što je slučaji u crkvi Pokrova Bogorodice. U retku tematiku ovog hrama ubrajaju se i scene Bogorodica izvor života i Bogorodica u adu, a sasvim je izuzetan lik Jovana sa Patmosa u ilustraciji desetog poglavlja Apokalipse na istočnom zidu predvorja pred ulazom u crkvu. Još trinaest kompozicijaiz ciklusa Otkrovenja Jovanovog - Apokalipse bilo je naslikano u priprati, ali su zidovi u prošlom veku većim delom prekrečeni prilikom prepravki. U najnižoj zoni priprate bila su prikazana sva petorica ktitora, trojica trnovskih patrijarha, kao i Sveti Sava Srbski i Sveti Simeon Srbski, kao osnivači Hilandara.

silazak Svetog Duha, apsida

Nepoznati autori ovih fresaka spretno su koristili predloške koji su im bili potrebni: za kratki ciklus Sv. Save Srpskog freske Georgija Mitrofanovića iz hilandarske trpezarije, a za južnoslovenske svetitelje Stematografiju Hristofora Žefarovića. Posebna tematska novina bile su predstave Parabola, čije su moralizatorske pouke bile odjek baroknih shvatanja koja su već prodirala u pravoslavnu crkvu.

Crkva Svetog Save, kupola, posle požara 2004.god.

Crkva-paraklis Svetog Save, apsida, posle požara 2004.god.

Barokne crte se mnogo manje uočavaju u stilu slikarstva iz ovog hrama. Zapadnjačka inspiracija se zapaža samo na likovima jevanđelista u pandantifima, na pojedinostima pri predstavljanju Parabola ili u krupnoj floralnoj ornamentici na odeći južnoslovenskih svetitelja. Kao celina, iako nastala krajem XVIII ctoleća, freske u crkvi Sv. Save poštuju vizantijske tradicije.

Istovremeno sa freskama iz 1779. izrađen je i ikonostas za ovaj hram. Na njemu su ikone Jovana Preteče, Bogorodice, Hrista, Sv. Save Srpskog na prestolu i Simeona Srpskog, эatim carske dveri, gore Deiэis i u vrhu slikani krst. Ikone, prosečan, korektan rad, ali beэ stvarnog nadahnuća, imaju previše kitnjast okvir duboreэnog poэlaćenog ikonostasa.

Danas, posle požara iz 2004.godine, očekuje se njena obnova.

(hđ), (kk),  (sp-99), +hilandarski zbornik 3,